Khó cả đầu vào lẫn đầu ra
Xuất khẩu giảm gần 12% trong những tháng đầu năm nay, trong đó các ngành như dệt may, giày dép giảm lần lượt 19,3% và 16,3%… khiến việc tiêu thụ sản phẩm giấy bao bì vốn chiếm tới 85% tổng sản lượng toàn ngành giấy cũng bị giảm theo. Trong bối cảnh đó, “hầu hết doanh nghiệp trong ngành chỉ còn duy trì công suất 50 – 65%”, đại diện Hiệp hội Giấy và bột giấy Việt Nam (VPPA) xác nhận. Với mức công suất này, doanh nghiệp chỉ có thể cầm cự hoạt động, bao gồm chi trả lãi vay, tiền lương công nhân và không thể có lãi.
Dự kiến, khó khăn của ngành giấy sẽ kéo dài đến cuối năm nay và có thể lâu hơn do tình hình kinh tế thế giới suy thoái, sức cầu giảm. Chỉ khi nào các ngành sản xuất khôi phục đơn hàng, doanh nghiệp giấy mới có cơ hội “vượt đáy”.
Song, khó khăn của ngành giấy không chỉ là vấn đề tiêu thụ; ông Đặng Văn Sơn, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký VPPA cho biết, các doanh nghiệp trong ngành rất mong muốn đẩy mạnh hoạt động tái chế giấy đã qua sử dụng, hướng đến sản xuất tuần hoàn. Tuy nhiên, doanh nghiệp giấy tái chế thu mua giấy phế liệu làm nguyên liệu sản xuất từ người buôn đồng nát, nhà thu gom cấp 1, cấp 2… nên hầu hết không có hóa đơn, người bán cũng không thể xuất hóa đơn hoặc sử dụng hóa đơn không rõ nguồn gốc cung cấp cho doanh nghiệp mua. Điều này tạo ra khó khăn và rủi ro lớn cho doanh nghiệp trong việc chứng minh xuất xứ, sẽ bị xử lý rất nặng như không cho hoàn thuế VAT; không được tính vào chi phí sản xuất và phạt thanh toán trễ khi cơ quan thuế phát hiện hóa đơn sử dụng không hợp pháp.
Hiện, Tổng cục Thuế đã cho phép các doanh nghiệp ngành giấy làm bảng kê nhưng tối đa không quá 100 triệu đồng; đây là số tiền quá nhỏ so với nhu cầu thu mua tập trung của nhiều doanh nghiệp nên doanh nghiệp vẫn tiếp tục gặp khó khăn.
Ông Sơn nêu dẫn chứng, một doanh nghiệp sản xuất giấy bao bì quy mô trung bình có công suất 50.000 tấn/năm và với giả định dùng 50% nguyên liệu thu gom trong nước, 50% nhập khẩu thì mỗi năm sẽ cần khoảng 30.000 tấn nguyên liệu giấy thu hồi (OCC) trong nước. Giá trung bình OCC khoảng 4.000.000 đồng/tấn, như vậy doanh nghiệp cần hóa đơn trị giá 120 tỷ đồng. Nếu một bảng kê có trị giá tối đa 100 triệu thì phải cần tối thiểu 1.200 bảng kê. Hệ quả là hàng tháng doanh nghiệp phải mất rất nhiều thời gian và gần như không thể tìm cách để hợp lý hóa việc thu mua nguyên liệu nếu muốn tránh rủi ro bị sử dụng hóa đơn không hợp pháp.
Mong được đóng thuế VAT thay đầu mối thu mua phế liệu
Hiện, năng lực sản xuất của các doanh nghiệp trong ngành giấy lên tới 8 triệu tấn/năm và dự kiến có thể tăng thêm khoảng 3 triệu tấn đến năm 2025. Tuy nhiên, việc các doanh nghiệp chỉ hoạt động khoảng 50 – 60% công suất thiết kế cho thấy rõ là hiệu quả không cao, gây lãng phí nguồn lực đầu tư.
Để tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp trong ngành, VPPA – đại diện cho khoảng 130/500 doanh nghiệp ngành giấy và bột giấy nhưng chiếm tới 90% sản lượng toàn ngành – kiến nghị cần có giải pháp giúp doanh nghiệp tháo gỡ bài toán về vốn. Việc Ngân hàng Nhà nước ban hành Thông tư số 02/2023 về cơ cấu lại thời hạn trả nợ, cùng với đó là việc cắt giảm lãi suất sẽ giúp các doanh nghiệp có vốn lưu động để tiếp tục duy trì sản xuất, song cần tiếp tục xem xét để hạ lãi suất hơn nữa. Thêm nữa, Chính phủ cần xem xét tiếp tục ban hành chính sách gia hạn hoặc miễn giảm các loại thuế và tiền thuê đất.
Hiện, ngành giấy vẫn chưa bảo đảm được nguồn nguyên liệu cho phát triển bền vững; chưa có doanh nghiệp sản xuất bột giấy thương phẩm quy mô lớn nên đang phải nhập khẩu hơn 500.000 tấn bột giấy mỗi năm. Ngoài ra, doanh nghiệp ngành giấy còn đối mặt thiếu hụt trầm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao. Để bảo đảm nguồn nguyên liệu cho phát triển bền vững, Nhà nước cần khuyến khích đầu tư sản xuất bột giấy từ nguyên liệu trong nước với công nghệ hiện đại, bảo vệ môi trường…
Đặc biệt, ngành giấy là ngành công nghiệp tái tạo, phù hợp tự nhiên với kinh tế tuần hoàn. Vì vậy, doanh nghiệp kiến nghị các cơ quan quản lý cần có chính sách phù hợp giúp ngành phát triển bền vững; phát triển hệ thống thu gom chuyên nghiệp, hiệu quả, tăng cao tỷ lệ thu gom. Về vấn đề hoàn thuế VAT, các doanh nghiệp đề xuất cho phép tự đóng thuế VAT thay cho các đầu mối thu mua phế liệu, sau đó tiến hành hoàn thuế để giải quyết các vướng mắc về chứng minh nguồn gốc, xuất xứ, tạo thuận lợi cho việc thu mua, tái chế phế liệu. Trước mắt, Tổng cục Thuế nên cho phép thử nghiệm làm các bảng kê có trị giá tối đa không quá 5 tỷ đồng để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp ngành giấy trong hoàn thuế VAT.
Về lâu dài, cần xem xét cho lĩnh vực thu gom và tái chế phế liệu (trong đó có ngành giấy) là lĩnh vực hoạt động không chịu thuế, phù hợp với định hướng kinh tế tuần hoàn và phát thải CO2 bằng 0 (Net Zero) của Chính phủ, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký VPPA Đặng Văn Sơn đề xuất.
